Praat je met klanten wel eens over de luchtkwaliteit in huis? Waarschijnlijk niet. Toch is het binnenklimaat in Nederlandse woningen vaak onder de maat. Volgens recent onderzoek van TNO kost ongezonde binnenlucht onze samenleving jaarlijks €7,8 miljard en veroorzaakt het een aanzienlijke ziektelast. Als keukenontwerper kun je een consument helpen aan een gezondere leefomgeving.
TNO windt er geen doekjes om: het binnenklimaat in huis moet beter. Veelvoorkomende aandoeningen als COPD, astma, chronische bronchitis en respiratoire allergieën hangen direct samen met de luchtkwaliteit in huis. De boosdoeners zijn onder meer stikstofdioxide (verantwoordelijk voor 9,8% van de ziektelast), formaldehyde (7,9%), ozon (1,9%) en radon (1,4%). Maar verreweg de grootste boosdoener is fijnstof: goed voor maar liefst 78% van de ziektelast in relatie tot binnenlucht. Dit is ook nog eens een kankerverwekkende stof.
En waar in huis is de concentratie fijnstof doorgaans het hoogst? Juist, in de keuken. Dat komt vooral door het koken. Tijdens bakken en braden komt verrassend veel fijnstof vrij, vooral wanneer je kookt op gas. Ook elektrische kookplaten produceren fijnstof, maar in mindere mate.
Het Longfonds waarschuwt hier al langer voor. “Zet de afzuigkap direct aan als je begint met koken”, adviseerde directeur Károly Illy onlangs in Trouw. “Laat deze na het koken aanstaan totdat de pannen zijn afgekoeld, zodat vocht en verbrandingsproducten worden afgevoerd.”
Ook kleine aanpassingen kunnen helpen. Kook met de deksel op de pan en gebruik bij voorkeur de achterste kookzones, zodat de afzuigkap effectiever werkt. En hoewel kaarsen gezellig zijn, dragen zij flink bij aan de fijnstofbelasting in huis. “Er zijn andere manieren om het in huis gezellig te maken”, aldus Illy.
Binnenklimaat Nederland
De belangenorganisatie Binnenklimaat Nederland trekt ook aan de bel. De organisatie vertegenwoordigt fabrikanten, leveranciers en dienstverleners in binnenklimaattechnologie, -sturing en -monitoring. Om het onderwerp op de politieke agenda te zetten, overhandigde Binnenklimaat Nederland in mei een manifest aan minister Fleur Agema (Volksgezondheid, Welzijn en Sport).
Binnenklimaat Nederland heeft samen met een aantal partners het platform Gezond Binnen gelanceerd. De doelgroep van dit platform zijn consumenten die op een toegankelijke en praktische manier tips en informatie krijgen over een gezond binnenklimaat.
Volgens recent consumentenonderzoek van Stichting Gezond Binnen onderschatten veel Nederlanders de impact van luchtkwaliteit op hun gezondheid. Slechts 13 procent noemt het als prioriteit, terwijl voeding, beweging en slaap wél veel aandacht krijgen. Tegelijkertijd geeft bijna de helft van de respondenten aan regelmatig klachten te ervaren zoals hoofdpijn, vermoeidheid en ademhalingsproblemen — mogelijk het gevolg van slechte luchtkwaliteit.
Remi Hompe, directeur van Binnenklimaat Nederland, verbaast zich over hoe weinig aandacht dit onderwerp krijgt in de keukenverkoop. “Ik heb veel contact met Piet Jacobs, TNO-onderzoeker aan de universiteit in Delft. Hij doet hier al jaren onderzoek naar en zijn conclusie is helder: koken veroorzaakt het meeste fijnstof in huis.
Wanneer je op gas kookt, hebben je kinderen twintig procent meer kans op het ontwikkelen van astma. En iedereen wil tegenwoordig een kookeiland, want het is zo gezellig wanneer het gezin aan de bar zit terwijl je aan het koken bent. Maar ze zitten dan op de meest ongezonde plek in huis.
Een goed filter is aanvankelijk duurder in aanschaf, dat is natuurlijk ook zo. Toch lijkt mij een gezonde leefomgeving meer waard dan mooie kastjes of een luxe oven. Iedereen is bezig met gezond eten, sporten, minder alcohol drinken. Maar je zit het merendeel van de tijd binnen en niemand heeft het over de lucht die we inademen.
Wij willen als organisatie het onderwerp onder de aandacht brengen bij de overheid, maar ook bij keukenaanbieders. Gelukkig neemt Gennu nu stappen. Deze aanbieder gaat er echt werk van maken en promotiemateriaal voor gezondere lucht ontwikkelen voor op de winkelvloer.
Verder valt het mij op dat bijvoorbeeld ATAG en PlasmaMade veel investeren in onderzoek en ontwikkeling van goede filters, maar andere aanbieders in de keukenmarkt zijn opvallend stil. Wij hopen dat daar verandering in komt.”
Fijnstof afvoeren
Een effectieve afzuigkap is cruciaal om de lucht in huis gezond te houden. Maar wat maakt een afzuigkap daadwerkelijk goed? En hoe zit het met circulerende afzuigsystemen? Daarover gaan we in gesprek met specialisten van Plasmamade en ATAG, beide aangesloten bij Binnenklimaat Nederland.
Ramon Lammersen, Product Category Manager en fijnstofexpert bij ATAG, wijst op een structureel probleem: “Fijnstof dat vrijkomt tijdens het koken blijft in huis hangen bij recirculatie. Het ventilatiesysteem van woningen voert dit onvoldoende af, want de norm van 75 kuub per uur is veel te laag.”
ATAG draaide daarom een pilot waarbij de afzuigkap direct gekoppeld was aan het ventilatiesysteem. “Zo konden we tot 300 kuub motorloos afzuigen via de warmteterugwinning. Stil, efficiënt en zonder vervangingsfilters. Alleen maar voordelen. Echter, een besluit hierover moet je nemen voor je begint met bouwen. En bouwbedrijven staan er nog te weinig voor open om dit standaard in hun plannen mee te nemen. Daarom is het belangrijk dat we via Binnenklimaat Nederland in contact kunnen komen met ventilatiebedrijven en indirect met bouwbedrijven en investeerders.”
Bijkomend probleem is dat consumenten steeds vaker voor een inductiekookplaat met geïntegreerde afzuiging kiezen. Want, zij willen een kookeiland. Dan werkt het genoemde systeem niet. Wat kan de keukenverkoper doen?
“Eigenlijk vooral adviseren over goed onderhoud en goede filters,” zegt Lammersen. “Zoals het ATAG-combinatiefilter voor geur en fijnstof en of een E-filter van PlasmaMade vanwege een onderhoudsvrijer gebruik. Die kunnen fijnstof PM2.5 – schadelijk voor de longen – daadwerkelijk afvangen.
Daarnaast helpt goede voorlichting: houd de afzuigkap na het koken nog even aan, vervang filters op tijd, gebruik een deksel op de pan en zorg voor voldoende ventilatie in je woning. Kookvocht en vet gaat in je filter zitten, veel consumenten denken daar nooit over na. Het zijn simpele tips waarmee je de luchtkwaliteit in huis kunt verbeteren.”
Elektronische ontlading
Filterfabrikant PlasmaMade is ooit zelfs ontstaan uit de behoefte om fijnstof te verwijderen uit woningen. Oprichter Martin van der Sluis zocht naar een oplossing, omdat zijn zoontje astma had. De ontwikkeling van het plasmafilter, duurde vier jaar, maar het resultaat mocht er zijn.
Tijdens de pandemie werd het filter nog het ‘wonder van Staphorst’ genoemd, omdat ze klaslokalen en kerken coronavrij kregen met het filter. Dit jaar heeft de fabrikant een nieuw filter op de markt gebracht, het PlasmaMade E-filter dat gebruik maakt van elektronische ontlading. Op het metalen gaas staat nu niet twee kilovolt, zoals voorheen, maar vier kilovolt. Hierdoor verwijdert het filter een dubbele hoeveelheid fijnstof.
Een bijkomend voordeel van dit systeem is dat het filter zelfreinigend is. En de PlasmaMade-filters maken geen gebruik van koolstof dat kan verzadigen. Wanneer koolstof verzadigd raakt, verminderd de werking direct. Het E-filter heeft hier geen last van en gaat ongeveer 9.000 uur mee. Dit betekent dat je het ongeveer twaalf jaar lang niet hoeft te vervangen als je twee uur per dag kookt. Om de levensduur nog verder te verlengen is het plasma-element te vervangen door een servicemonteur.
“Je bent uiteindelijk goedkoper uit dan wanneer je eenvoudige koolstoffilters regelmatig moet vervangen. Bovendien is het een duurzame oplossing, omdat ruim 97 procent van de filters te recyclen zijn.”, benadrukt Wim Marckelbach, Operations Manager van PlasmaMade. “Het is een investering.”
Hij wijst er ook op dat dit voor consumenten vaak de beste en enige mogelijke oplossing is op dit moment. “Aannemers wijzen vaak op de WTW-systemen en het afvoeren van lucht naar buiten. Maar met het huidige bouwbesluit is dat gewoon niet haalbaar. Mensen die nu hun woning opgeleverd krijgen moet het doen met een recirculatiesysteem. Daarom richten we ons op de beste oplossing voor een recirculatie afzuigsysteem in de keuken.
Consumenten moeten zich echter wel bewust worden van de luchtkwaliteit in hun woning. En dat is nog een hele uitdaging. Tijdens de pandemie had het ineens prioriteit, maar de interesse voor de luchtkwaliteit is inmiddels weer afgenomen. Gek genoeg zijn consumenten wel bezig met minder alcohol drinken en ze zijn zelfs bezig met gezond water drinken, maar ze denken niet na over de lucht die ze inademen. Terwijl, je ademt meer dan je drinkt.
Ze zouden eens moeten zien wat wij meten in het lab. Je schrikt ervan hoeveel fijnstof we opvangen. Sterker nog, als er file staat op de A28, dan meten wij dat hier in het lab. Laat staan hoeveel fijnstof je inademt tijdens en na het koken. Daar moet écht meer aandacht voor komen.”